Græna tæknin sem gæti hjálpað Íslandi að verða kolefnishlutlaust árið 2040

Inni í lítilli jarðfræðihvelfingu nálægt Hellisheiðarvirkjun er vatni fullu af koltvísýringi dælt hundruðum metra niður í gljúpt basaltið. Að minnsta kosti er ég viss um að það er það: vatnið er svo tært að pípan lítur út fyrir að vera tóm þegar ég horfi á það í gegnum útsýnisglugga. CO ₂ mun hvarfast við málma í berginu og breytast í karbónat, sem læsir það örugglega í árþúsundir.

Fyrir Ísland er þetta verkefni leið til að hjálpa til við að ná markmiði sínu um að verða kolefnishlutlaust fyrir árið 2040. Í ljósi þess að þjóðin er ábyrg fyrir aðeins 0,01 prósenti af kolefnislosun á heimsvísu mun þetta ekki skipta miklu út af fyrir sig. En tækni eins og þessi sem verið er að þróa og prófa á Íslandi hjálpar mörgum öðrum löndum að verða græn líka.

Ísland hefur þegar gengið lengra í að verða endurnýjanlegt en nokkur önnur þjóð. Uppbygging jarðvarma hófst um 1930 og var fyrsta verkefnið að útvega heitt vatn í sundlaug, skóla og sjúkrahús í Reykjavík.

Þegar orkukreppa skall á á áttunda áratugnum hröðuðu íslensk stjórnvöld uppbyggingu jarðvarma og vatnsafls. Í dag kemur raforkan nær eingöngu frá endurnýjanlegum orkugjöfum, um 70 prósent frá vatnsafli og 30 prósent frá jarðvarmaverum. Þetta þýðir að Ísland er eitt af fáum löndum sem grænka raforkuveituna.

Það sem meira er, næstum 90 prósent af upphitun þess er veitt með heitu vatni frá jarðvarmaverum, mest af afganginum kemur frá rafmagni og aðeins nokkrar einangraðar byggingar nota enn olíukatla. Þetta setur Ísland langt fram úr öðrum þjóðum: í Evrópusambandinu veita endurnýjanlegar orkugjafar aðeins 23 prósent af hita- og kæliorku að meðaltali.

Með núverandi orkukreppu er ávinningurinn af endurnýjanlegri orku meiri en nokkru sinni fyrr. Þótt stórfelldur orkukostnaður komi víða niður á fólki og fyrirtækjum er hann enn lágur á Íslandi. „Við erum með 20 ára verðstöðugleika,“ segir Dagný Jónsdóttir hjá jarðhitafyrirtækinu HS Orku. Þessi ódýra, græna orka hefur laðað fyrirtæki eins og gagnaver hingað til lands og það er bara að aukast, segir hún. „Við erum að fá miklu meiri áhuga frá Evrópu vegna brjálaðs raforkuverðs.

Samt á Ísland enn langt í land með að verða kolefnishlutlaust. Reyndar, ef þú telur losun frá landnotkun, samkvæmt sumum áætlunum, er Ísland með mestu losun á mann í Evrópu, 41 tonn af CO ₂ eða jafngildi á ári.

Hins vegar endurspeglar þetta ekki kolefnisfótspor einstaklinga. Meira en helmingur þessa er losun sem stafar af framræslu votlendis fyrir ræktað land upp úr 1950, þar sem kolefni losnar enn þegar landið þornar. Til að bregðast við þessu ætla íslensk stjórnvöld að flæða yfir votlendi og auka skógrækt.

Jafnvel að frátöldum landnotkun er losun á mann meiri en í flestum öðrum Evrópulöndum. Samt er mikið af þessu með stóriðju, eins og álbræðslu. Þó að þessi bræðsla noti endurnýjanlega raforku byggir hún enn á kolefnisrafskautum sem brenna upp á meðan á ferlinu stendur og losa mikið magn af CO ₂ . Nokkur fyrirtæki, þar á meðal íslensk sem kallast Arctus, eru að þróa aðrar aðferðir sem losa sig við kolefnisrafskautin og kolefnislosunina.

Almennt séð er Ísland hins vegar í raun að flytja grænt hagkerfi sitt til umheimsins með því að nota endurnýjanlega raforku til að reka gagnaver eða framleiða vörur sem síðan eru seldar erlendis. „Útflutningur orku á Íslandi er í gegnum vörur,“ segir Jónsdóttir.

„Allir aðilar á Íslandi standa að baki viðleitni til að verða grænn, þökk sé orkukreppunni“

Sem sagt, það er umræða á Íslandi um að hve miklu leyti það eigi að auka orkuframleiðslu til að styðja við iðnað. Það er nóg af krafti eftir til að tappa, en það er gripur. „Bestu jarðhitasvæðin eru á fallegustu stöðum,“ segir Bjarni Richter hjá Iceland GeoSurvey, ríkisfyrirtæki.

Á eftir iðnaði eru samgöngur næst á lista yfir losunarvalda. Hér á landi er talað um grænkun samgangna sem þriðju orkuskiptin, á eftir rafmagni og hita. Fyrir bíla er þetta tiltölulega einfalt. Ísland er í öðru sæti í heiminum á eftir Noregi hvað varðar rafbíla miðað við íbúa, en sölu á bensín- og dísilbílum á að ljúka árið 2030.

Jafnvel innanlandsflug gæti orðið grænt. Icelandair hóf tilraunir með litla rafmagnsflugvél árið 2022 og er að skoða kaup á 30 sæta tvinnflugvélum. Skammdrægni slíkra flugvéla er minna vandamál fyrir lítið land eins og Ísland, en erlenda flug sem flytja ferðamenn þangað er enn stærri áskorun.

Meira vandamálið er stórfelldur fiskiskipafloti Íslands. Ein leið til að grænka flotann væri að skipta yfir í endurnýjanlegt metanól. Árið 2012 byggði íslenskt fyrirtæki að nafni Carbon Recycling International (CRI) fyrstu endurnýjanlegu metanólverksmiðjuna við hlið jarðvarmaverksmiðju HS Orku við Svartsengi – uppsprettu vatnsins sem myndar hið fræga Bláa lón Íslands. Þessi litla sýningarverksmiðja klofnaði vatn til að búa til vetni og blandaði því síðan saman við lítið magn af CO ₂ frá jarðvarmaverinu, sem berst upp með heita vatninu, til að búa til „e-metanól“.

Jarðvarmaverksmiðjan í Svartsengi nær hins vegar ekki upp nægilegu CO ₂ til að gera metanólframleiðslu hagkvæma í atvinnuskyni á þessum stað. „Við ákváðum að einbeita okkur að því að styðja við innleiðingu tækni okkar á stærri og alþjóðlegum mælikvarða,“ segir Kristjana Kristjánsdóttir hjá CRI.

Fyrirtækið hannaði fyrstu verksmiðjuna í atvinnuskyni til að breyta CO ₂ og vetni í metanól, sem tók til starfa í Kína í nóvember síðastliðnum. Þessi verksmiðja breytir úrgangi CO ₂ frá iðnaði í 110.000 tonn af metanóli á ári, í stað metanóls sem venjulega er gert úr kolum. CRI áætlar að það muni draga úr losun CO ₂ um 500.000 tonn á ári og hefur þegar hafið vinnu við aðra verksmiðju í Kína.

Á meðan CRI er að breyta CO ₂ í eldsneyti, einbeitir CarbFix – fyrirtækið á bak við dæluverkefnið sem ég sá – að því að geyma það á öruggan hátt neðanjarðar. „Þetta er ekki [bara] vænleg hugmynd, þetta er reynd aðferð,“ segir Ólafur Teitur Guðnason hjá CarbFix, sem afhendir mér kjarna úr borun sem sýna hvernig gljúpt svart bergið undir Hellisheiði fyllist af hvítum karbónötum. CO ₂ -ríkt vatn sígur í gegnum það.

Fyrir Hellisheiðarverksmiðjuna gefur CarbFix leið til að losa sig við CO ₂ sem kemur með heita vatninu á öruggan hátt. Fyrirtækið er einnig að byggja upp innviði sem þarf til að flytja inn CO ₂ frá Evrópu til jarðefnavinnslu undir Íslandi. Stefnt er að því að sprauta 3 milljónum tonna á ári fyrir árið 2031 og vonast til að hægt verði að nota ferlið á mörgum öðrum hentugum stöðum fyrir steinefnavinnslu sem finnast um allan heim. Mikið magn af CO ₂ gæti verið læst með CarbFix nálguninni, segir Guðnason. “Möguleikarnir eru gríðarlegir.”

Sumt af þessu CO ₂ gæti jafnvel verið tekið beint úr loftinu. Reyndar er þetta nú þegar að gerast í pínulitlum mælikvarða. Í aðeins nokkur hundruð metra fjarlægð frá Hellisheiði er fjöldinn allur af því sem lítur út eins og risastór loftræstitæki. Þetta er tilraunaverksmiðja svissneska fyrirtækisins Climeworks með beinni lofttöku, sem er knúin af jarðvarmaverksmiðjunni og sendir fangað CO ₂ til CarbFix til að dæla neðanjarðar til jarðefnavinnslu. Það hafa komið upp tanntökuvandamál vegna ofsaveðurs á Íslandi, en Climeworks ætlar nú að reisa stærri verksmiðju á stað sem það á eftir að gefa upp.

Allt þetta gerir það auðvelt að átta sig á því hvers vegna önnur lönd vilja flytja inn íslenska jarðhitaþekkingu. Til dæmis var fyrirtæki í Kína sem heitir Sinopec Green Energy stofnað af Reykjavíkurfyrirtækinu Arctic Green Energy. Sinopec er nú stærsta jarðvarmahitunarfyrirtæki í heimi og sér um miðlæga hitaveitu fyrir 2 milljónir manna í meira en 60 borgum í Kína.

„Ísland er að selja þekkingu sína á alþjóðavettvangi,“ segir Ríkarður Ríkarðsson hjá Landsvirkjun, sem rekur jarðvarma- og vatnsaflsvirkjanir.

Gífurlegur hitunarkostnaður í Evrópu hefur leitt til aukins áhuga á jarðhita, segir hann. Þó að fá lönd hafi aðgengilegar staði sem hita vatn upp í það háa hitastig sem þarf til raforkuframleiðslu eins og Ísland, hafa mörg hentuga staði til að framleiða nógu heitt vatn fyrir hitaveitur.

Í Bretlandi hefur til dæmis verið haldið fram að jarðhiti gæti fullnægt allri hitaþörf landsins. Það er ekki ljóst að möguleikarnir séu svona miklir, en þeir eru vissulega miklir. Og ef marka má reynslu Íslands gæti fjárfesting í jarðhita skilað miklum ávinningi hvað varðar hreina og ódýra upphitun.

„Orkukreppan hefur hleypt miklum krafti í orkuiðnaðinn á Íslandi,“ segir Halla Hrund Logadóttir, yfirmaður Orkustofnunar. „Allir aðilar standa að baki viðleitni til að verða græn, þar sem þeir sjá ávinninginn meira en nokkru sinni fyrr þökk sé orkukreppunni.

Ferð Michael Le Page var kostuð af Green by Iceland, ríkisstyrkt samtök

Skráðu þig á ókeypis Fix the Planet fréttabréfið okkar til að fá skammt af loftslagsbjartsýni beint í pósthólfið þitt, alla fimmtudaga